الف‌ - برچسب‌ «کودتا» که‌ یک‌ حرکت‌ نظامی‌ از سوی‌ نیروهای‌ مسلح‌ علیه‌ دولت‌ رسمی‌ کشور است‌ در مورد رویدادهای‌ 24 تا 28 مرداد سال‌ 1332 هدفی‌ جز پنهان‌ ساختن‌ نقش‌ واقعی‌ دولت ‌انگلستان‌ در طراحی‌ و براندازی‌ نهضت‌ ملی‌ ایران‌ و به‌ دست‌ آوردن‌ کنترل‌ دوبار?‌ نفت‌ ملی‌ شده‌ ایران ‌ندارد و هیچ‌ دلیل‌ و مدرک‌ معتبر تاریخی‌ ، وقوع‌ یک‌ کودتای‌ نظامی‌ از سوی‌ ارتش‌ علیه‌ مصدق راپشتیبانی‌ نمی‌کند.
ب‌ - مصدق با داشتن‌ پُست‌ نخست‌ وزیری‌ و وزیر دفاع‌ ملی‌، در اختیار داشتن‌ نیروهای‌ ارتش‌ و شهربانی‌، گرفتن‌ اختیار قانونگذاری‌ و منحل‌ ساختن‌ مجلس‌ به‌ گونه‌ یک‌ فرمانروای‌ مستبد اداره‌ کشور را در دست‌ خود گرفته‌ و از پشتیبانی‌ حزب‌ توده‌ نیز برخوردار بود ولی‌ دولت‌ او به‌ گونه‌ ناباورانه‌ای‌ در ظرف‌ یک‌ روز سقوط‌ کرد. در خلال‌ 50 سال‌ گذشته‌ وابستگان‌ سیاست‌های‌ بیگانه‌ برای‌ توجیه‌ این ‌سقوط‌ پیش‌ بینی‌ نشده‌، تبلیغات‌ گمراه‌ کننده‌ای‌ به‌ راه‌ انداخته‌ رهبران‌ نهضت‌ ، مجلس‌ و مردم‌ را متهم‌ساخته‌ و مدعی‌ شده‌اند مُشتی‌ اراذل‌ و اوباش‌ و روسپیان‌ به‌ خیابان‌ها ریختند و دولت‌ ملی‌ را سرنگون‌کردند! این‌ فریبکاری‌ها برای‌ آن‌ است‌ که‌ همکاری‌ مصدق با دولت‌ انگلستان‌ برای‌ براندازی‌ نهضت‌ملی‌ ایران‌ آشکار نشود.
پ‌ - توجیهات‌ بی‌پایه‌ و ادعاهایی‌ مانند اینکه‌ ناکامی‌ نهضت‌ ملی‌ ایران‌ حاصل‌ پیدایش‌ اختلاف ‌سلیقه‌ میان‌ رهبران‌ نهضت‌ بوده‌ و یا اینکه‌ اطرافیان‌ آیت‌الله کاشانی‌ و اطرافیان‌ مصدق موجبات‌ ایجاداختلاف‌ میان‌ آنان‌ و شکست‌ نهضت‌ ملی‌ را فراهم‌ آورده‌اند چیزی‌ جز سرپوش‌ گذاردن‌ بر مداخله‌ بیگانگان‌ و نادیده‌ گرفتن‌ واقعیت‌ ها و اسناد و مدارک‌ روشن‌ تاریخی‌ نیست‌. بی‌گمان‌، دشوارترین ‌و خطرناک‌ترین‌ بخش‌ مبارزات‌ زندگی‌ سیاسی‌ آیت‌اللّه‌ کاشانی‌ رویارویی‌ با توطئه‌هایی‌ بوده‌ است‌ که‌ در فاصله‌ زمانی‌ مردادماه‌ سال‌31 تا 28 مرداد 1332 از سوی‌ انگلستان‌ طرح‌ریزی‌ و به‌ مورد اجراگذارده‌ شده‌اند. دراین‌ آزمون‌ سخت‌، نهضت‌ ملی‌ ایران‌ با چالش‌های‌ خُرد کننده‌ای‌ از درون‌ روبرو گردید و آیت‌اللّه‌ کاشانی‌ ناگزیر شد در برابر قانون‌ شکنی‌های‌ دولتی‌ که‌ به‌ هر دلیل‌ توانسته‌ بود وجاهت ‌ملی‌ به‌ دست‌ آورد ایستادگی‌ کند و شخصیت‌ سیاسی‌ خود را به‌ خطرانداخته‌ و برای‌ دفاع‌ از کشور آن‌ رافداکند. این‌ ویژگی‌ مهم‌ و عنصر سازنده‌ای‌ در شخصیت‌ آیت‌اللّه‌ کاشانی‌ است‌ که‌ وی‌ را از دیگران ‌ممتاز می‌سازد.
ت‌ - بررسی‌ رویدادهای‌ سال‌های‌ 1329 تا 1332 نشان‌ می‌ دهند که‌ مداخله‌ دولت‌ انگلستان‌ در امور داخلی‌ ایران‌ از طریق‌ یک‌ توطئه‌ چند وجهی‌ و با بکار گرفتن‌ عوامل‌ داخلی‌ خود برای‌ براندازی ‌نهضت‌ ملی‌ ایران‌ به‌ مورد اجرا گذارده‌ شده ‌است‌. این‌ گروه‌ درهم‌ تنید?‌ وابسته‌ به‌ بیگانه‌، اساس‌ حکومت ‌ملی‌ و مشروطیت‌ را از صحنه‌ سیاسی‌ کشور ما برچیدند و از قوه‌ مجریه‌، مقننه‌ و دادگستری‌ کشور صورت ‌ظاهری‌ بیش‌ باقی‌ نگذاردند.
ث‌ - مداخله‌ انگلستان‌ در امور داخلی‌ کشور ما در این‌ دوره‌ تاریخی‌ از جمله‌ در برگیرنده‌ موارد زیر بوده ‌است‌ :
- به‌ دست‌ گرفتن‌ قدرت‌ اجرایی‌ در کشور از طریق‌ وارد ساختن‌ افراد وابسته‌ به ‌خود در پست‌های‌ کلیدی‌.
- به‌ ورشکستگی‌ کشیدن‌ اقتصاد ملی‌ از طریق‌ ایجاد بُن‌بست‌ درمسئله‌ نفت‌.
- گسترش‌ نارضایی‌ عمومی‌ و به‌ سستی‌ کشیدن‌ نیروی‌ پایداری‌ مردم‌.
- اختلاف‌ افکنی‌ در میان‌ مردم‌ از طریق‌ اشخاصی‌ که‌ در پست‌های‌ کلیدی‌ و در رسانه‌ها جاسازی‌ کرده‌ بودند.
- ترور شخصیت‌ و بی‌ آبرو کردن‌ آیت‌الله کاشانی‌ و دیگر پیشگامان‌ نهضت‌ ملی‌ از طریق‌ یک‌ رشته‌ تبلیغات‌ مسموم‌ و پرحجم‌ داخلی‌
- آشفته‌ ساختن‌ دستگاه‌ دادگستری‌ و بی‌ اثر ساختن‌ آن‌ و انحلال‌ دیوان‌عالی‌ کشور.
- به‌ سستی‌ کشیدن‌ مجلس‌ شورای‌ ملی‌ و منحل‌ ساختن‌ آن‌
- به‌ قدرت‌ رسانیدن‌ گروهک‌های‌ بی‌ هویت‌ به‌ ویژه ‌بازگزاردن‌ دست‌ حزب‌ توده‌ در صحنه‌ سیاسی‌ کشور.
ج‌ - دولت‌ مصدق به‌ هیچ‌ یک‌ از برنامه‌های‌ اعلان‌ شده‌ خود در زمینه‌ حل‌ عادلانه‌ موضوع‌ نفت ‌و اصلاح‌ قانون‌ انتخابات‌ و برگزاری‌ انتخابات‌ آزاد عمل‌ نکرد. او با کاشتن‌ بذر اختلاف‌ در میان‌ مردم ‌روحیه‌ اتحاد را که‌ بزرگترین‌ دستاورد نهضت‌ ملی‌ ایران‌ بود در هم‌ شکست‌ و به‌ هنگام‌ واگذاری‌ قدرت ‌به‌ زاهدی‌، پشت‌ سرخود کویری‌ از ناامیدی‌ و پراکندگی‌ به‌ جای‌ گذارد که‌ همیشه‌ خواسته‌ اصلی ‌سیاست‌های‌ بیگانه‌ در کشور ما بوده است‌.
چ‌ - درقرن‌ بیستم‌ شاهد دخالت‌های‌ آشکار و خلاف‌ حقوق بین‌الملل‌ از سوی‌ قدرت‌ های‌ بزرگ ‌غربی‌ و شرقی‌ در کشورهای‌ جهان‌ سوم‌ بوده‌ایم‌. این‌ دخالت‌ ها همواره‌ مورد سرزنش‌ افکار عمومی ‌و اندیشمندان‌ در سراسر جهان‌ قرار گرفته‌است‌ ولی‌ در دوران‌ نهضت‌ ملی‌ ایران‌ به‌ ویژه‌ رویدادهای‌ تیر و مرداد سال‌ 1332 دخالت‌ سازمان‌ یافته‌ای‌ برای‌ در هم‌ کوبیدن‌ تلاش‌ های‌ ملت‌ ایران‌ انجام‌ شده‌ است ‌که‌ در پس‌ پرده‌ ای‌ از فریب‌ و ریاکاری‌ بوده ‌است‌ . این‌ مداخله‌، به‌ بهای‌ محروم‌ ساختن‌ ملت‌ ایران‌ از حق‌ آزادی‌، حقوق بشر و محروم‌ ماندن‌ از بهره‌ برداری‌ از منابع‌ طبیعی‌ کشور خود به‌ ثمره‌ رسیده ‌است‌.
ح‌ - از دلائل‌ مهم‌ پرده‌پوشی‌ بیگانگان‌ در مورد این‌ رویداد بزرگ‌ تاریخی‌ و تاریخ‌نگاری‌ گمراه‌ کنند?‌ وابستگان‌ داخلی‌ و خارجی‌ آنان‌ در زمینه‌ دلائل‌ ناکامی‌ نهضت‌ ملی‌ ایران‌، بی‌گمان‌ این ‌است‌ که ‌این‌ سیاست‌های‌ خارجی‌ همچنان‌ به‌ دنبال‌ تأمین‌ منافع‌ نامشروع‌ خود در میهن‌ ما هستند و کوشش ‌فراوان‌ دارند ملت‌ ایران‌ از شیوه‌های‌ مداخله‌ آنان‌ در نا آگاهی‌ به‌سر برده‌ ونتواند از این‌ تجربه‌ تاریخی‌ که‌ بهای‌ گرانی‌ برای‌ آن‌ پرداخته‌ است‌ درس‌های‌ لازم‌ را بیآموزد.
خ‌ - یک‌ ضرب‌ المثل‌ فرانسوی‌ می‌گوید: « یک‌ دروغی‌ که‌ 100 بار تکرار گردد، تبدیل‌ به‌ حقیقت‌ می‌ شود». (43) در خلال‌ پنجاه‌ سال‌ گذشته‌ واژ? «کودتا» در زمینه‌ رویدادهای‌ مرداد ماه‌ سال‌1332 میلیون‌ها بار در سراسر جهان‌ تکرار شده‌ و بسیاری‌ از مردم‌ به‌ دلیل‌ مرموز بودن‌ شیوه‌ مداخل?‌ بیگانگان‌ و پرده‌ پوشی‌ بر واقعیت‌های‌ تاریخی‌ آنرا باور کرده‌اند. ولی‌ این‌ دورغ‌ تاریخی‌ هرگز به‌ حقیقت‌ مبدّل‌ نخواهد شد . حقیقت‌ و راستی‌ را نیرویی‌ است‌ که‌ هیچ‌ نیرنگی‌ توانایی‌ شکست‌ دادن ‌همیشگی‌ آن‌ را ندارد و این‌ حقیقت‌ و راستی‌ است‌ که‌ سرانجام‌ پرده‌های‌ نیرنگ‌ و فریب‌ را دریده‌ و پیروز خواهد شد . این‌ وعده‌ تخلف‌ ناپذیر خداوند بزرگ‌ است (44)‌ وتلاش‌ های‌ خستگی‌ ناپذیر پژوهشگران‌ ایرانی‌ تضمین‌ کننده‌ تحقق‌ آن‌ خواهد بود.


پاورقی ها:
1) در این کنفرانس بین‌المللی پاره‌ای از مؤلفین که کتاب یا مقالاتی در زمینه رویدادهای نهضت ملی اریان نوشته‌اند حضور داشته‌اند. اسامی دعوت شدگان عبارتند از: مارک گازیورسکی ، ملک برن ( از مرکز ملی آرشیو امنیتی آمریکا) ، همایون کاتوزیان ، مازیار بهروز ، خانم آناعنایت ، فخرالدین عظیمی ، یرواند آبراهامیان ، سردنیس رایت ( سفیر پیشین انگلیس در ایران ) ، آندرونیومن ، جان‌والر ( عضو بازنشسته سیا ) سام فال ( عضو بازنشسته اداره خارجی انگلستان ) . گروهی از علاقمندان نیز از اروپا و آ«ریکا در این کنفرانس حضور یافته‌ند و در بحث‌ها مشارکت داشته‌اند.
2) این مقاله در کنفرانس بین‌المللی دانشگاه اکسفورد ارائه شده است. بخشی از یادداشت‌ها که به دلیل کمبود وقت، فرصت ارائه آن در کنفرانس وجود نداشت به مقاله افزوده شد.
3) باری روبین، جنگ قدرت‌ها در ایران ، ‌فصل سوم ، شکست یک انقلاب ،‌برگ 85، ترجمه محمود مشرقی ، انتشارات آشتیانی ، خراد سال 1363
4) شایسته یادآوری است که مؤسسه انتشارات دولتی ایالات متحده آمریکا در سال 1989 دو جلد اسناد روابط خارجی آمریکا مربوط به سال‌های 1951 تا 1954 را که در برگیرنده نامه‌نگاری‌های سفارت در تهران با وزارت خارجه این کشور می‌باشد منتشر ساخته است. اگرچه اسناد پاره‌ای از رویدادها محرمانه مانده ولی این مجموعه راه‌گشای ارزشمندی برای پژوهش‌های تاریخی آن دوران می‌باشد. این اسناد به فارسی ترجمه و منتشر شده است.
5) این پیام روز پنجشنبه 8 اردیبهشت 1328 در جلسه علنی مجلس دوره پانزدهم از سوی آقای سید ابوالحسن حائری‌زاده خوانده شد و در صورت‌جلسات مذاکرات مجلس به چاپ رسید.
6) دکتر مظفر بقایی کرمانی ، سید ابوالحسن حائری‌زاده ، حسین مکی و عبدالقدیر آزاد از سران این گروه بودند.
7) حسین مکی در یادداشت‌های خود می‌نویسد پس از خواندن این نامه از تریبون مجلس متوجه شده است که این نامه اصل لایحه الحاقی را تأیید نموده است. به همین دلیل به مصدق تلفن می‌زند و تقاضای نامه دیگری می‌کند. مصدق هم این درخواست را می‌پذیرد و دو روز بعد نامه دیگری علیه لایحه الحاقی به مجلس می‌نویسد. به گفته مکی‌، مصدق در برخورد با لایحه الحاقی گام مهمی بر نداشت و این دو نامه را هم به اصرار من نوشت. البته دلیل فرستادن نامه دوم به احتمال قوی این بوده که مصدق متوجه شده است نمایندگان اقلیت زیر بار لایحه نمی‌روند.
8) مصدق از گذشته‌های دور روابط پنهانی و نزدیک با انگلیس‌ها داشت و بر همین پایه او ار در دوران جوانی به استانداری فارس رساندند که زیر کنترل سیاسی و نظامی انگلستان بود. حتی «مستر نورمان» وزیر مختار این کشور در ایران در نامه‌ای به نخست وزیر وقت ایران در آبان 1299 خورشیدی خواستار ادامه استانداری او در فارس گردید.
9) تفصیل بحث‌ها و اسناد گفتن اختیارات قانونگذاری از مجلس هفدهم در مجموعه مقالات من در کتاب «اندیشه‌هایی در حقوق امروز» زیر عنوان: «اصل تفکیک قوا، بحران سیاسی دی ماه سال 1331 در ایران»، برگ‌های 195 تا 266 ، سال 1376 ، نشر حقوقدان به چاپ رسیده است.
10) سناتور « مک کارتی» موج مبارزه با نفوذ کمونیست‌ها را در آمریکا دامن می‌زد و حساسیت شدیدی در مرمد بر علیه مرام کمونیزم به وجود آورده بود.
11) دکتر مظفر بقایی کرمانی ، استاد فلسفه و اخلاق دانشکده ادبیات دانشگاه تهران ، نماینده مجلس دوره پانزدهم از کرمان و در مجلس‌های دوره شانزدهم و هفدهم همزمان نماینده مردم کرمان و تهران بود. او از پایه‌گذاران نهضت ملی و ملی شدن صنعت نفت در ایران و در همه دوران مبارزات آیت‌الله کاشانی پیش و پس از 28 مرداد سال 1332 در کنار آیت‌الله کاشانی و از یاران صدیق ایشان بود.
12) زاهدی دارای سوابق خدمت نظامی روشنی بود به ویژه در سال 1328 در سمت رییس شهربانی کل کشور در برگزاری انتخابات دوره شانزدهم مجلس شرایط انتخابات آزاد را فراهم ساخت و در نتیجه گروهی از هواداران نهضت ملی توانستند به مجلس راه یابند . به همین جهت پس از پیروزی نهضت از سوی مصدق به سمت وزیر کشور انتخاب شد.
13) روزنامه کیهان ، 10 اسفند 1331
14) روزنامه اطلاعات ، دوشنبه 29 تیر 1332
15) فراکسیون‌های هوادار مصدق در مجلس هفدهم و بسیاری از یاران او با انحلال مجلس مخالفت کردند و اشخاصی چون دکتر سنجابی و دکتر صدیقی در دهه اخیر مدعی شده‌اند که به مصدق هشدار داده‌اند که در صورت انحلال مجلس، شاه فرمان برکناری او را صادر خواهند کرد. با این حال این اشخاص کاری جز اعتراض ملایم نکرده و هیچگونه ایستادگی در برابر فکر خطرناک رفراندوم و انحلال مجلس انجام نداده و مصدق را در اجرای این اقدامات یاری کردند.
16) روزنامه اطلاعات ، 7 مرداد 1332
17) روزنامه اطلاعات ، پنجشنبه 8 مرداد 32
18) روزنامه اطلاعات ، 8 مرداد 1332
19) روزنامه اطلاعات ، 8 مرداد 1332
20) روزنامه اطلاعات ، 18 مرداد 1332
21) روزنامه اطلاعات ، پنجشنبه 25 تیر 1332
22) روزنامه اطلاعات ، شنبه 10 مرداد 1332
23) رزونامه اطلاعات ، شنبه 10 مرداد 1332
24) روزنامه اطلاعات ، یکشنبه 11 مرداد 1332
25) روزنامه اطلاعات ، یکشنبه 11 مرداد 1332
26) روزنامه فرانسه زبان «لوموند» چاپ پاریس در شماره 4 اوت 1953، روش‌های غیر دموکراتیک در برگزاری این رفراندوم و مؤثر بودن تحریم آیت‌الله کاشانی را به روشنی تشریح کرده است.
27) اعلامیه وزارت کشور در روزنامه اطلاعات شنبه 24 مرداد 1332 چاپ شده است. به نوشته همین روزنامه پنجشنبه 22 مرداد ، ساعت 5/6 صبح امروز ابوالقاسم امینی کفیل وزارت دربار با مصدق دیدار و گفتگو کرد و نتایج گفتگو در نامه‌ای با هواپیما در همان روز برای شاه به کلاردشت فرستاده شد. امینی به مندرجات این نامه اشاره‌ای نکرده است ولی به احتمال قوی موضوع این نامه درخواست تأیید نتایج رفراندوم از شاه و صدور فرمان انحلال مجلس هفدهم بوده است. همین درخواست روز جمعه 23 مرداد در نامه‌ای از سوی مصدق به پیشگاه شاه با امضای «چاکر» صورت گرفته و در آن درخواست صدور فرمان انتخابات دوره هجدهم شده است. روزنامه اطلاعات ، شنبه 24 مراد 1332 .
28) در گزارش‌هایی که از سوی مأمورین سرویس‌های جاسوسی انگلیس و آمریکا در زمینه این رویدادها منتشر گردید،‌ نقش کلیدی دولت انگلستان و عوامل داخلی آن در طراحی و اجرای توطئه انحلال مجلس و ترور شخصیت سران نهضت ملی ایران به گونه کامل پنهان نگاهداشته شده است. «سی‌.ام.وودهاس» در بخشی از کتاب خود زیر عنوان:«Something Ventured» انتشارات گرانادا ، سال 1982 و همچنین «کرمیت روزولت» در یادداشت‌های خود زیر عنوان « Countercoup ضد کودتا» که هواداران مصدق با تحریف عنوان، ‌آن را بنام «کودتا در کودتا» منتشر کرده‌اند نقش کلیدی انحلال مجلس در براندازی نهضت ملی ایران را مسکوت گذارده‌اند. به ویژه یادداشت‌های کرمیت روزولت بیشتر داستان سرایی و آکنده از نکات خلاف واقع و دروغ‌پردازی است. او حتی به بسیاری از واقعیت‌هایی که در روزنامه‌های ایران ثبت شده و یا اسنادی که پس از 28 مرداد منتشر شده است توجه نداشته است. این گزارش‌ها اصولا با این انگیزه منتشر شده‌اند که شخص مصدق را به عنوان قربانی اقدامات انگلیس و امریکا معرفی کرده و مداخله این دو کشور برای براندازی نهضت ملی ایران را پنهان سازند. به همین دلیل است که با گذشت 50 سال ، این دو دولت اسناد سرویس‌های مخفی خود را در زمینه این رویدادها منتشر نکرده‌اند.
29) در این زمینه مقاله‌ای زیر عنوان «انحلال مجلس هفدهم محور توطئه مرداد ماه 1332» در ماهنامه دنیای سخن شماره 81 سال 1377 منتشر ساخته‌ام.

30) تصویر این رسید به خط مصدق پس از گذشتن 40 سال از این رویداد تاریخی در سال 1373 از سوی مرحوم ابراهیم صفائی در کتاب زندگینامه سپهبد زاهدی برگ 129 به چاپ رسید که در این جا آورده می‌شود.

31) اعلامیه دولت بدون ذکر نام یک مقام مسئول یعنی شخص نخست وزیر و یا وزیر کشور صادر شده است. روزنامه اطلاعات ، 25 مرداد 1332
32) در تیرماه سال 1331، مصدق به هنگام معرفی کابینه خود به شاه درخواست کرد وزیر جنگ را خود او تعیین کند. پس از چند ساعت گفتگو ، شاه زیر بار نرفت و مصدق بی‌مشورت با آیت‌الله کاشانی و مجلس استعفای خود را اعلام کرد و به خانه خود رفت. ولی با رهبری آیت‌الله کاشانی و نمایندگان اقلیت مجلس، مردم در برابر احمد قوام که اکثریت مجلس به او رأی تمایل داده و شاه به او فرمان نخست وزیری داده بود قیام کردند. حکومت چند روزه قوام سقوط کرد و مصدق بار دیگر در پرتو پشتیبانی آیـت‌الله کاشانی و مجلس توانست از خانه خود به قدرت باز گردد.
33) روزنامه اطلاعات ، 25 مرداد 1332 برگ 12
34) روزنامه اطلاعات ، 8 اردیبهشت 1333
35) اعلامیه فرمانداری نظامی در زمینه جلوگیری از هرگونه تظاهرات که به گونه روشن متوجه افراد حزب توده بود صبح روز 27 مرداد صادر شد (روزنامه اطلاعات‌، سه شنبه 27 مرداد 1332) و بعدازظهر همان روز به مورد اجرا گذارده شد. باری روبین، جنگ قدرت‌ها در ایران ، برگ 82
36) روزنامه کیهان 29 مرداد 1332 در گزارش تفصیلی خود در زمینه سرکوب هواداران حزب توده در بعدازظهر 27 مرداد یادآور شده است که:«در این جریان عده کثیری بازداشت شدند». کیانوری از سران حزب توده نیز در خاطرات خود (صفحه 268) تأکید کرده است روز 27 مرداد نزدیک به 600 نفر از افراد ، مسئولین و کادرهای حزب دستگیر شدند و این امر ضربه بسیار بزرگی بر ارتباطان حزب وارد آورد.
37) روزنامه اطلاعات، دوشنبه 26 مرداد 1332
38) پنج روز بحرانی، یادداشت‌های اردشیر زاهدی ،‌اطلاعات ماهانه ، شهریور 1336 شماره 114
39) یادداشت‌های اردشیر زاهدی ، اطلاعات ماهانه ، بهمن 1336 ، شماراه 119
40) روزنامه کیهان ،‌29 مرداد 1332
41) این به معنی آن نیست که میان مصدق و زاهدی تبانی وجود داشته و این دو در روند واگذاری قدرت با یکدیگر همکاری کرده‌اند. چارچوب طرح براندازی نهضت ملی ایران از سوی انگلیسی‌ها تدوین و در جریان اجرا توافق‌هایی با آمریکا انجام شده است. تشریح جزئیات این طرح و نقش اشخاصی که در آن تأثیرگذار بوده‌اند نیازمند یک کتاب تفصیلی است که خوشبختانه اسناد و مدارک آن در اختیار پژوهشگران تاریخ معاصر می‌باشد.
42) دکتر علی امینی ،‌ مذاکرات جلسه پنجاه و یکم مجلس شورای ملی ، یکشنبه 8 مهر 1333
43) Un mensong repete cent fois devientune verite
44) قرآن کریم آیه 32 از سوی توبه:
«می‌خواهند نور خدا را با دهان‌های خود خاموش سازند ولی خداوند نور خود را می‌گستراند...»